Chùa Thiên Lộc Thiền Tôn toạ lạc tại thôn Phú Ân Nam, xã Diên An, huyện Diên Khánh, Khánh Hoà. Đây là một ngôi chùa cổ đẹp có gần ba trăm năm, một danh thắng, nơi sinh hoạt văn hoá tâm linh, hàng năm có cả chục ngàn khách du lịch trong và ngoài nước tham quan, chiêm bái.
Chùa Thiên Lộc đã được trùng tu nhiều lần. Không ai xác định được niên đại xây dựng chùa, nhưng những cổ vật có mặt trong chùa cho biết ngôi chùa đầu tiên đã được xây dựng cách đây hàng thế kỷ.
Chùa Thiên Lộc được xây dựng trên một vị trí khá đẹp, mặt chùa hướng về dãy núi Chín Khúc (còn gọi là núi Hoàng Ngưu), bên cạnh chùa là dòng sông chỉ có nước vào mùa mưa lũ nên gọi là sông Cạn. Trong khuôn viên chùa có Miếu Ông Thạch thờ một tượng đá xanh, điêu khắc phần âm dương nam nữ (Yoni và Linga), đây là phiến đá cổ của người Chăm để lại với diện tích khoảng 1m2. Phần Linga nổi hẳn lên trên, phần Yoni khắc chìm xuống dưới rất khéo léo.
Tổ khai sơn chùa Thiên Lộc
Truyền thuyết:
Trong thôn có người quả phụ, tục gọi là Bà Sáu, chuyên làm nghề nuôi tằm. Một đêm mùa thu, trời mát, trăng sáng, có bốn người đàn ông lực lưởng vào nhà bà xin tá túc. Nhà không có chiếu dư, cũng không đủ chỗ nằm cho bốn người, khách bèn mượn bốn chiếc nong đem ra ngoài sân nằm. Gà gáy đầu, Bà Sáu thức dậy, ra giếng múc nước rửa. Vừa bước xuống sân, thấy trong mỗi nong có một con rắng lớn nằm khoanh tròn. Bà thất kinh thét lớn, rồi ngã xuống đất bất tỉnh. Khi tỉnh lại, bà thấy bốn người khách ngồi chung quang giường. Một người nói:
-Bà đừng sợ. Chúng tôi là Long thần ở thuỷ cung. Vâng lệnh Long vương lên núi lấy gỗ. Được bà chiếu cố, chúng tôi không quên ơn. Đoạn từ giả, lên đường.
Tháng sau, trời bỗng mưa tầm tả hai ngày đêm, nước sông chảy cuồn cuộn, ngập đến thềm nhà Bà. Đêm đến, chợt bốn người đàn ông tháng trước xuất hiện, bước vào và nói: Chúng tôi chở gỗ về thuỷ phủ, nhân đi ngang ghé thăm, cám ơn bà. Nói rồi từ biệt.
Sáng hôm sau, một bè gỗ nằm ngay ngắn nơi thềm bà Sáu. Bà biết rằng đó là của Long thần tặng mình. Nhân bên cạnh nhà có một Thiền sư che một thảo am tu hành. Bà đem toàn bộ số gỗ này cúng dường cho Thiền sư để dựng chùa. Vì thế chùa có tên là chùa Thiên Lộc (lộc trời ban) và Thiền sư ấy chính là Tổ Khai sơn chùa. Khi bà chết, được xây miếu thờ sau chùa Thiên Lộc.
Đặc điểm chùa Thiên Lộc
Trong khuôn viên chùa Thiên Lộc còn có Miếu Ông Thạch thờ một tượng đá xanh, điêu khắc phần âm dương nam, nữ (Yoni và Linga), đây là phiến đá cổ đã vài thế kỷ của người Chăm để lại với diện tích khoảng 1m2. Phần Linga nổi hẳn lên trên, phần Yoni khắc chìm xuống dưới rất khéo léo. Phiến đá Ông Thạch được thờ không chỉ như một tín ngưỡng mà còn là một tác phẩm điêu khắc nghệ thuật.
Chùa Thiên Lộc Thiền Tôn nằm sâu trong một vùng đất làng quê, yên tĩnh và thơ mộng với luỷ tre làng và dòng sông uốn lượn.
Trước cửa chùa Thiên Lộc là một hồ sen hình bán nguyệt, nơi đó tôn trí tượng Phật Bà Quan Thế Âm với gương mặt hiền hoà, bao dung, phóng tầm mắt xa xăm như nguyện cứư khổ, cứu nạn cho mọi người dân ở làng quê Diên An, an bình, hạnh phúc.
Trong sân chùa Thiên Lộc có 12 cây tùng được trồng thẳng tắp, rất hài hoà theo: “Thập nhị nhân duyên”.
Bước vào chùa Thiên Lộc ta còn được chiêm ngưởng Đại Hồng chung đúc vào ngày 29/9/1966 nặng 340 kg, cao 1,6 mét do bổn đạo của chùa đóng góp tạo nên. Đây là chiếc Đại Hồng chung lớn nhất, nhì trong tỉnh Khánh Hoà, với tiếng ngân vang rất xa, khi nghe tiêng chuông chùa lòng người như quên đi nổi nhọc nhằn, phiền muộn của người nông dân một nắng, hai sương.
Sau chùa Thiên Lộc có một cây bồ đề to lớn, vòng ôm bốn người giang tay không xuể, cao khoảng 60m, tán xoè rộng khoảng 40m che rợp bóng vườn chùa. Đây là cây bồ đề rất đẹp, nổi tiếng, trở thành điểm tham quan cho du khách và là nơi sinh hoạt của những em học trò quanh vùng vào các ngày nghỉ.
Theo Hoà Thượng Trú trì Thích Như Pháp thì cây bồ đề được trồng vào năm 1959, nhưng đất tốt, khí hậu lành, tốc độ phát triển của cây giống như một cây bồ đề cổ thụ đã 200 năm tuổi.
