Chùa Từ Hiếu hay Tổ đình Từ Hiếu là tên một ngôi chùa ở thôn Dương Xuân Thượng III, phường Thủy Xuân, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế. Chùa Từ Hiếu là một trong những ngôi cổ tự lớn và là một danh lam có tính văn hoá và lịch sử của cố đô Huế.
Lịch sử chùa Từ Hiếu
Năm 1843, sau khi từ chức “Tăng Cang Giác Hoàng Quốc Tự” và trao quyền điều hành chùa Bảo Quốc cho pháp đệ là Nhất Niệm, Hoà thượng Nhất Ðịnh đã đến đây khai sơn, dựng “Thảo Am An Dưỡng” để tịnh tu và nuôi dưỡng mẹ già.
Hoà thượng Nhất Định nổi tiếng là người con có hiếu, tương truyền có lần mẹ già bị bệnh rất nặng, hàng ngày ông lo thuốc thang nhưng bà vẫn không khỏi. Có người ái ngại khuyên ông nên mua thêm thịt cá để tẩm bổ cho mẹ, có làm được đỉều đố mới mong bà chóng hồi sức. Nghe xong, mặc thiên hạ đàm tiếu chê bai, Thiền sư vẫn chống gậy băng rừng lội bộ xuống chợ cách đó hơn 5km để mua cá mang về nấu cháo cho mẹ già ăn. Câu chuyện vang đến tai Tự Đức vốn là vị vua rất hiếu thảo với mẹ, vua rất cảm phục trước tấm lòng của sư Nhất Định nên ban cho “Sắc Tứ Từ Hiếu Tự”. Chùa được mang tên Từ Hiếu từ đó. Trong tấm bia ghi lại quá trình xây dựng chùa giải thích:
- Từ: Là đức lớn của Phật, nếu không từ thì lấy gì tiếp độ tứ sinh cứu giúp vạn loại.
- Hiếu: Là đầu hạnh của Phật, nếu không hiếu thì lấy gì để đạt thông cõi nhiệm bao phủ đất trời.
Cùng với sự đóng góp của Phật tử, vua Tự Đức ban cấp nhiều kinh phí, chùa Từ Hiếu còn được các vị quan trong cung triều Nguyễn mà nhất là các vị thái giám cúng dường tiền bạc để lo việc thờ tự sau này.
Năm 1848, Hoà thượng Cương Kỷ bắt đầu xây dựng chùa Từ Hiếu qui mô hơn và rồi Từ Hiếu trở thành một ngôi chùa lớn.
Năm 1894 Hoà thượng Cương Kỷ tiếp tục trùng tu và kiến thiết toàn cảnh chùa với sự giúp đỡ của vua Thành Thái, giám quan và các Phật tử.
Năm 1931 Hoà thượng Huệ Minh tiếp tục tùng tu chùa Từ Hiếu và xây hồ bán nguyệt.
Năm 1962 Hoà thượng Chơn Thiệt tiếp tục trùng tu chùa Từ Hiếu và chỉnh trang toàn cảnh chùa.
Năm 1971, chừa được Thượng toạ Chí Niệm cho trùng tu cửa Tam quan, hồ bán nguyệt và những nhà cửa bị hư hỏng.
Kiến trúc chùa Từ Hiếu
Chùa Từ Hiếu nằm khuất trong một rừng thông trên một vùng đồi của phường Thủy Xuân. Khuôn viên chùa rộng chừng 8 mẫu, phía trước có khe nước uốn quanh, phong cảnh thơ mộng.
Trước cổng chùa Từ Hiếu có ngôi tháp cao 3 tầng được xây dựng vào năm 1896 dùng làm nơi tàng trữ kinh tượng theo sắc chỉ của nhà vua. Cổng chùa được xây theo kiểu vòm cuốn, hai tầng có mái che và ngay trước con đường lát gạch để vào chánh điện là một hồ bán nguyệt trồng sen và nuôi cá cảnh. Cấu trúc chùa theo kiểu ba căn hai chái, trước là chính điện thờ Phật, sau là Quảng Hiếu Đường. Ở khu nhà hậu có án thờ Tả quân đô thống Lê Văn Duyệt cùng con ngựa gỗ và thanh đại đao của ông.
Hai bên sân chùa có hai lầu bia để ghi lịch sử xây dựng chùa. Chùa Từ Hiếu được xây theo kiểu chữ khẩu (口), chính điện ba căn, hai chái, phía trước thờ Phật, phía sau thờ Tổ. Nhà hậu là Quảng Hiếu đường, ở giữa thờ đức thánh quan, bên trái thờ hương linh phật tử tại gia, bên phải thờ các vị Thái giám…, bên tả sân hậu là Tả Lạc Thiên (nhà tăng) và bên hữu là Hữu Ái Nhật (nhà khách).
Xung quanh ngôi chùa Từ Hiếu còn có khá nhiều lăng mộ các vị phi tần của các chúa Nguyễn. Do địa thế đẹp, yên tĩnh lại không xa thành phố Huế nên nơi đây là nơi điểm vui chơi dã ngoại của thanh niên Huế vào những ngày nghỉ, ngày lễ. Chùa Từ Hiếu là một trong những ngôi chùa cổ đón khách du lịch trong và ngoài nước đông nhất cố đô Huế.
Tổ đình Từ Hiếu do nguyên “Tăng Cang Giác Hoàng Quốc Tự” tức Hoà thượng Nhất Ðịnh khai sơn, chùa trải qua các đời trú trì:
- Hòa Thượng Cương Kỷ
- Hòa Thượng Huệ Đăng
- Hòa Thượng Tâm Tịnh
- Hòa Thượng Huệ Minh
- Hòa Thượng Chơn Thiệt
- Giám tự Hòa Thượng Chí Niệm
- Thiền sư Nhất Hạnh
Sinh hoạt và tác thành chùa Từ Hiếu
Năm 1848, chùa tổ chức lễ khánh thành, có mặt tham dự của vua Dực Tông, bà Từ Dũ và các quan đại thần.
Năm 1924, chùa tổ chức Đại Giới Đàn có sự tham dự của vua Khải Định, hoà thượng Tâm Tịnh làm đàn đầu, hoà thượng Huệ Minh làm đàn chủ. Hoà thượng Mật Khế, Viên Quan, Bích Phong,Đôn Hậu là những giới tử xuất thân từ giới đàn này.
Năm 1965, Đại Giới Đàn Vạn Hạnh được tổ chức tại đây.
Qua các đời trụ trì, chùa đã trùng khắc và in các kinh văn như: Phật Thuyết Báo Ân Phụng Bồn Kinh, Cao Vương Quán Thế Âm Kinh, Thiền Môn Nhật Tụng, Đại Thừa Vô Lượng Nghĩa Kinh, Pháp Bảo Đàn kinh, Niệm Phật cầu vãng sanh nghi…
Chùa Từ Hiếu cũng là nơi trực tiếp hoặc gián tiếp tác thành danh tăng và thiền sư như: Diệu Giác, Hải Thiệu, Tâm Tính, Huệ Minh, Huệ Pháp, Huệ Giác, Viên Giác, Viên Thành, Chơn Thiện, Chơn Như…
Như vậy, từ khi chùa Từ Hiếu còn là An Dưỡng am (1842) đến nay đã trải qua trên hai trăm năm. Trên hai trăm năm biết bao nhiêu thăng trầm của lịch sử diễn ra nhưng chùa “Từ Hiếu” vẫn là một ngôi cổ tự chứa đựng nhiều chuyện thế thái nhân tình cùng những giáo lý cứu đời diệt khổ của nhà Phật. Những chuyện đó hiện nay còn lưu giữ trong văn bản chữ Hán như văn bia, sách kinh kệ Phật giáo và những câu đối của chùa.
