Hôm nay trẩy hội chùa Hương
Lênh đênh đò suối màn sương con dày
Thuyền mơ năm trước đâu đây
Nhớ cô yếm thắm hây hây má hồng.
Người xưa có câu “Xuân du phương thảo địa” (Mùa xuân đến nơi đất có hoa cỏ đẹp). Hoặc quan niệm “tháng giêng là tháng ăn chơi…” nên các tao nhân mặc khách thường lui tới những nơi có danh thắng đẹp để thưởng ngoạn, chính vì thế chùa Hương là nơi hội tụ của bao người. Vậy điều gì làm nên một chùa Hương say đắm lòng người? chúng tôi xin tổng hợp lại một số lý do làm nên một chùa Hương như vậy.
1: Chùa Hương là một quần thể di tích tâm linh.
Từ xưa đến nay, du khách trẩy hội chùa Hương đã biết đến một quần thể hang động mang đậm màu sắc tín ngưỡng dân gian — đạo Phật với nền văn hóa nông nghiệp (ao bèo, con trâu, đàn lợn, nong tằm, né kén…) và phảng phất cả văn hóa phồn thực (bàu sữa mẹ, núi Cô, núi Cậu…). Du khách đến chùa Hương cầu mong mọi sự tốt lành (cầu của, cầu con, cầu bình an…).
Nói đến chùa Hương trước tiên là chúng ta nghĩ tới đó là một quần thể di tích bao gồm rất nhiều các ngôi chùa và đền khác nhau như:
2: Sự kết hợp của thiên nhiên và tín ngưỡng.
Theo các nhà nghiên cứu dãy núi đá vôi Hương Sơn có cách ngày nay khoảng hơn 200 triệu năm. Có thể nói, chùa Hương được thiên nhiên ban tặng cho cảnh “Kỳ sơn tu thủy”. Núi chùa Hương không hùng vĩ chất ngất nhưng có vẻ đẹp kỳ thú với những tên gọi mang tính bí ẩn của thuyết phong thủy như: Núi Long, Ly, Quy, Phượng hay mộc mạc dân dã gán liền với nhân dân lao động như: núi Con Trän, núi Mâm Xôi, núi Con Gà, núi Con Voi,… Làm nên vẻ đẹp của phong cảnh chùa Hương còn có sự đóng góp của những dòng suối quanh co, uốn lượn, bồng bềnh như mái tóc người thiếu nữ. Thêm vào đó, những khu rừng nguyên sinh với những thảm động, thực vật phong phú và quý hiếm, tạo nên môi trường sinh thái độc đáo, đa dạng sinh học. Trong bức tranh đẹp đẽ ấy, con người đóng vai trò là nhân tố chủ đạo. Họ có mặt ở đây từ rất sớm và chính sức sáng tạo lao động của họ đã làm cho thiên nhiên vùng Hương Sơn trở nên trường cửu. Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy ở hang Sũng Sàm, Hang Luôn (thuộc quần thể thắng cảnh Hương Sơn) những chứng tích của người xưa cách ngày nay trên một vạn năm.
Khi Phật giáo truyền bá và phát triển ở Việt Nam, các bậc Thiền sư đã về đây dựng thảo am, mở chùa – động thờ Phật. Từ những thảo am sơ khai, chùa Hương đã trở thành một Sơn môn lớn quy tụ một hệ thống 18 các đền chùa hang động nằm ở 4 thôn: Yến Vỹ, Hội Xá, Đục Khê, Phú Yên. Các chùa động ở đây phần lớn được xây dựng vào thế kỷ XV, XVIII, XIX. Đa số những chùa nơi đây đều dựa lưng vào sườn núi hoặc nằm dưới thung lũng, những nơi có địa thế đẹp.
Tất cả những yếu tố thuận lợi đó đã tạo cho Hương Sơn một vẻ đẹp không những về “Tiểu sơn lâm mà có đại kỳ quan” và hình thành nên những di tích có giá trị lịch sử văn hóa tín ngưỡng lâu đời vởi một lễ hội văn hóa lớn.
Đến với lễ hội chùa Hương du khách sẽ cảm nhận được vẻ đẹp huyền diệu của sông nước, bao la của trời đất, hùng vĩ của núi rừng, huyền bí của hang động, ngời sáng của cổ tháp. Được ngắm nhìn những trang sử khắc trên bia đá lưu truyền cho hậu thế và được thưởng thức các món ăn đặc sản của núi rừng.
3: Nhiều hang động đẹp, huyền bí.
